Proces evropskih integracija na Zapadnom Balkanu već duže vreme nalazi se na čekanju. Zemlje regiona ostvaruju različit napredak u sprovođenju reformi neophodnih za punopravno članstvo u Uniji, krećući se različitim brzinama, a suočavajući se sa istim izazovima.

Da li će manjinska Vlada Crne Gore imati kapaciteta da odblokira proces evropskih integracija ove zemlje? Na koji način ukrajinska kriza utiče na evrointegracijski proces Crne Gore? Da li inicijativa Otvoreni Balkan ubrzava ili podriva evropsku integraciju regiona? O ovim i drugim temama razgovarali smo s Jovanom Marović, potpredsednicom Vlade za spoljnu politiku, evropske integracije i regionalnu saradnju i ministarkom evropskih poslova Crne Gore.

Beogradska otvorena škola: Pre nekoliko dana Crna Gora je obeležila tačno deset godina od početka pristupnih pregovora sa Evropskom unijom. Kako biste ocenili dosadašnji rezultate crnogorskog pregovaračkog procesa: šta su, prema Vašem mišljenju, najvažniji rezultati, a šta najveće prepreke u procesu?

Jovana Marović: Transformacija crnogorskog društva tokom proteklih deset godina, koliko traju pristupni pregovori odvijala se postepeno. U nekim oblastima, usklađenost domaćih propisa sa evropskim zakonodavstvom i njihova primjena, počeli su da daju rezultate koji su vidljivi u praksi i koji su unaprijedili kvalitet života naših građanki i građana. Tako su, na primjer, vidljive pozitivne promjene na polju obrazovanja i mogućnosti koje se pružaju mladima i naučnim institucijama, zatim u oblasti zaštite potrošača i bržem razvoju elektronskog tržišta. Takođe, kao društvo, mislim da smo više osviješćeni kada je riječ o potrebi zaštite životne sredine.

Značajan napredak leži u činjenici da je domaće zakonodavstvo u velikoj mjeri usklađeno sa evropskim, da smo osnovali nove institucije i ojačali kapacitete.

Sa druge strane, ključni problemi koji su nas pratili tokom protekle decenije, i koje ova Vlada nastoji da riješi, odnose se na sprovođenje reformi u oblasti vladavine prava, posebno na polju pravosuđa. Nedostatak dijaloga i dogovora tri grane vlasti, a posebno postizanje dogovora u Skupštini Crne Gore po pitanju najboljih rješenja u pravosuđu su ključni zadaci koji su pred nama. Ova Vlada je odlučna da „sa riječi pređe na djela” i u saradnji sa ostalim granama vlasti i civilnim društvom, na djelu demonstrira da Crna Gora može i hoće da sprovede suštinske reforme i pokaže da dijeli evropske vrijednosti zarad bolje budućnosti svojih građanki i građana.

Nedostatak dijaloga i dogovora tri grane vlasti, a posebno postizanje dogovora u Skupštini Crne Gore po pitanju najboljih rješenja u pravosuđu su ključni zadaci koji su pred nama. Ova Vlada je odlučna da „sa riječi pređe na djela”.

BOŠ: Odblokiranje procesa evropskih integracija predstavljeno je kao jedan od ciljeva manjinske Vlade Crne Gore. S obzirom na politički kontekst u kome Vlada deluje, smatrate li da će imati dovoljno kapaciteta da pomenuti cilj ostvari?

JM: Ova Vlada je fokusirana upravo na ispunjavanje obaveza sa evropske agende. Od kraja aprila, kada je formirana, do danas, Vlada je, kroz rad nadležnih institucija pokazala rezultate, posebno na polju borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala. Dakle, volje, odlučnosti i kapaciteta imamo da uspješno sprovedemo sve one reforme koje su u nadležnosti Vlade. Takođe, imajući u vidu da je jedan značajan korpus obaveza iz vladavine prava u rukama Skupštine Crne Gore, Vlada je odlučna da, kroz intenziviranje dijaloga i konstruktivan rad sa parlamentarcima pomogne da se i te obaveze realizuju, „otkoči” proces u poglavljima 23 i 24, koja su ključna za ukupni tempo napredovanja i ubrza dinamika cjelokupnog pregovaračkog procesa.

Imajući u vidu da evropska integracija predstavlja „zajednički imenitelj” svih političkih subjekata, nadam se da ćemo u narednim mjesecima uspjeti da dođemo do najboljih rješenja i napravimo ključni iskorak na našem evropskom putu.

BOŠ: Crna Gora je otvorila sva pregovaračka poglavlja, ali u poslednje četiri godine nije zatvorila nijedno. Da li je isuviše optimistično govoriti o 2025. kao godini punopravnog članstva? Šta su prioriteti Vlade i ministarstva za evropske integracije u narednom periodu kako bi se ubrzala dinamika zatvaranja poglavlja?

JM: Globalne, ali i unutrašnje, prilike nam pokazuju da je nezahvalno prognozirati datum pristupanja EU, jer postoje faktori na koje često ne možemo uticati. Umjesto toga, važno je fokusirati se na rad i sprovođenje reformi koje od nas zavise i na mjerljive rezultate koje možemo ostvariti. Na toj liniji, Vlada i Ministarstvo evropskih poslova su upravo usmjereni da dostignu maksimum u periodu do kraja godine, posebno na polju ispunjenja obaveza iz vladavine prava, što će, vjerujem, otkočiti i put ka privremenom zatvaranju onih poglavlja koja su dostigla unutrašnju spremnost. Kao važan preduslov bržem i kvalitetnijem radu, već smo odmakli u rekonstrukciji pregovaračke strukture koja će, zajedno sa Ministarstvom, biti stožer nastavka pregovaračkog procesa.

Dakle, Vlada je snažno posvećena ubrzanju reformskih procesa i dostizanju unutrašnje spremnosti za članstvo. Integracija u EU jeste naš ključni vanjskopolitički cilj, ali važnije od dostizanja tog cilja je da naše društvo, kroz pregovarački proces, dostigne evropske standarde i građankama i građanima omogućimo bolji kvalitet života.

Globalne, ali i unutrašnje, prilike nam pokazuju da je nezahvalno prognozirati datum pristupanja EU, jer postoje faktori na koje često ne možemo uticati. Umjesto toga, važno je fokusirati se na rad i sprovođenje reformi koje od nas zavise i na mjerljive rezultate koje možemo ostvariti.

BOŠ: Ukrajinska kriza nesumnjivo utiče na jačanje saradnje i jedinstva unutar Evropske unije. S druge strane, čini se da je proces proširenja u kontekstu zemalja Zapadnog Balkana sada u drugom planu. Kakav uticaj ukrajinska kriza ima na tok evropskih integracija Crne Gore?

JM: Evropski zvaničnici su više puta istakli da je ovo trenutak da Crna Gora i države regiona ubrzaju sprovođenje reformi i iskorače na evropskom putu. Na nama je da pokažemo volju i isporučimo rezultate, a onda da očekujemo dobre vijesti iz Brisela.

Prethodnih dana smo upravo svjedočili tim dobrim vijestima kada su naši susjedi, Sjeverna Makedonija i Albanija, nakon dužeg vremena, zvanično otpočeli pristupne pregovore s EU.

Vjerujem da je će ovaj događaj biti dodatni impuls za te dvije države da ubrzaju reformske procese, ali i snažan podsticaj za intenziviranje demokratskih, političkih i ekonomskih reformi u cijelom regionu.

BOŠ: Iako proces pristupanja Crne Gore Uniji ulazi u drugu deceniju trajanja, podrška građana članstvu je konstantna, stabilna i na zavidnom nivou, dok je u Srbiji situacija u drugačija. Šta vidite kao ključne uzroke razlika u podršci?

JM: Evropska integracija je glavno vezivno tkivo različitih aktera u Crnoj Gori. Kao što znate, u Crnoj Gori su sve političke partije, makar deklarativno, za ulazak u EU, pa takav narativ i koriste, što značajno utiče na građanke i građane, njihove birače. To nam govori da su ljudi, u velikoj mjeri, podložni praćenju stavova lidera prema EU i dok je njihova podrška stabilna, to će biti praćeno i od strane građanki i građana. Takođe, EU godinama pruža značajnu finansijsku pomoć, što građanke i građani prepoznaju i ocjenjuju veoma pozitivnim.

BOŠ: Nova rezolucija Evropskog parlamenta o Srbiji predložila je otvaranje novih poglavlja tek kada se Srbija uskladi sa spoljnopolitičkom pozicijom Evropske unije, sprovede reforme u oblasti vladavine prava i ostvari konkretan napredak u dijalogu s Prištinom. Kako komentarišete ove zahteve i trenutno stanje pregovora Srbije sa Evropskom unijom?

JM: Prije svega, važno je razumjeti da, kako smo bliži EU, to su zahtjevi koji nam se isporučuju sve kompleksniji i konkretniji. Dakle, na početku smo imali obavezu usklađivanja sa propisima i osnivanja institucija, sada kada smo u ozbiljnijoj, naprednijoj fazi procesa, od nas se traži da sve što smo usvojili i primijenimo u praksi. Dešava se da su tu i rješenja koja ne nailaze na podršku javnosti ili njenog dijela, što je bio slučaj i u Crnoj Gori. Međutim, ukoliko želite da budete dio kluba, onda morate i da prihvatite pravila i principe na kojima on funkcioniše. Da se razumijemo, niko nas ne tjera da budemo dio EU. To radimo zato što želimo, da uz podršku Unije izgradimo bolja i uređenija društva na Zapadnom Balkanu. U tom smislu, ukoliko želimo u EU, onda moramo pokazati dosljednost, kako mi u regionu kad je riječ o sprovođenju reformi, tako i EU, kada je u pitanju nagrađivanje za ostvarene rezultate.

Evropska integracija je glavno vezivno tkivo različitih aktera u Crnoj Gori. Kao što znate, u Crnoj Gori su sve političke partije, makar deklarativno, za ulazak u EU, pa takav narativ i koriste, što značajno utiče na građanke i građane, njihove birače. 

BOŠ: Poslednjem Samitu Otvorenog Balkana u Ohridu prisustvovao je i premijer Crne Gore Dritan Abazović. Kako Vi gledate na ovu inicijativu: da li se region njom udaljava od članstva u Uniji ili je Otvoreni Balkan ipak dobra pokazna vežba za buduću saradnju u okvirima Unije?

JM: Mnogo je različitih, često oprečnih stavova u vezi sa inicijativom Otvoreni Balkan. Ono što je važno istaći je da je ključni vanjskopolitički cilj Crne Gore – članstvo u EU i tu nema priče o zamjeni teza niti alternativama tom cilju. Evropski put podržava više od dvije trećine naših građanki i građana i to je dodatna obaveza i motiv ovoj Vladi da zaokruži reformske procese i pripremi društvo za punopravno članstvo u Uniji.

Svakako, kao odgovorna Vlada države koja je snažan promoter dobrosusjedskih odnosa i regionalne saradnje, blagonaklono gledamo na inicijative koje doprinose članstvu u EU, unapređenju dobrosusjedskih odnosa, jačanju ekonomske saradnje i poboljšanju kvaliteta života građanki i građana.

S ciljem zauzimanja jasnog stava po ovom pitanju, Vlada će formirati Radnu grupu, sačinjenu od ključnih ministarstava, koja će napraviti detaljnu analizu efekata Otvorenog Balkana. Na osnovu te analize, odnosno procijenjenih koristi i izazova, a bez ikakvih političkih kalkulacija, Vlada će donijeti odluku o ovom pitanju. Ključno je da je svaka odluka ove Vlade usmjerena na dobrobit građanki i građana Crne Gore i komaptibilna našem ključnom pravcu – članstvu u EU.

Autorka:

Bojana Džulović,

Beogradska otvorena škola